A.BAĞIMLILIK NEDİR?

 

 

 

   Bağımlılık, kişinin kullandığı bir nesne veya yaptığı bir eylem üzerinde kontrolünü kaybetmesi ve onsuz  bir yaşam sürememeye başlamasıdır.  Yani kullanım ve davranışta irade kalkar ve kişi istese de istemese de bağımlı kullanımı veya davranışı sürdürür. Bunun yanında bu kullanım ve davranış hayatın ciddi bir bölümünü kaplar, kişi yapmak zorunda olduğu işler ve ilişkiler dışında bütün vaktini ve fiziksel enerjisini büyük oranda bağımlı olduğu maddeye veya eyleme yatırır. Bağımlılıklar kimyasal ve eylemsel olarak iki gruba ayrılır. Teknoloji bağımlılığı eylemsel bağımlılıklar arasındadır.

 

 

 

Teknoloji bağımlılığının başladığını ya da başlamak üzere olduğunu aşağıdaki davranışlardan anlayabiliriz:

 

 

 

• Teknoloji (bilgisayar/tablet/telefon/internet/sanal oyun) başında harcanan vaktin giderek artması

 

• Teknolojiden uzak kalınca huzursuzluk, uykusuzluk, öfke gibi yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması

 

• Ruhsal, sosyal, adli ya da bedensel bir sorun oluşturmasına rağmen teknoloji kullanımına devam edilmesi

 

• Teknoloji başında geçirilen vakitle ilgili kontrolün kaybedilmesi

 

• Planlanandan daha fazla teknoloji karşısında kalınması

 

• Zamanın büyük çoğunluğunun fiilen ya da zihnen teknolojiyle meşgul olması

 

• Teknolojinin, kişinin sorumluluklarını (iş, okul, aile, bireysel temizlik gibi) yerine getirmesinin önüne geçmesi

 

 

 

Hiç şüphesiz insan bağımlılık noktasına bir anda gelmez, bu süreç adım adım ilerler. Bu adımlar, bağımlılığın gelişmekte olduğuna dair ciddi ve önemli işaretlerdir. Dolayısıyla söz konusu adımların takip ve kontrol edilmesi bağımlılığın başlamadan önlenmesi ve engellenmesi için çok önemlidir.

 

 

 

SEBEPLER NELER OLABİLİR?

 

 

 

• Kontrolsüz ve ölçüsüz kullanımın ne olduğuna dair bilgi eksikliği

 

• Bağımlılığın sonuçlarını bilmemek veya önemsememek

 

• Merak duygusunu kontrol edememek

 

• Bağımlı arkadaş çevresinin içerisinde bulunmak

 

• Can sıkıntısı ve yapacak daha iyi bir şey bulamamak

 

• Dışlanma korkusuyla arkadaşlarının her istediğini kabul etmek

 

• Problemleri nasıl çözeceğini bilmemek ve sorunları çözmek yerine teknolojiye yönelmek

 

• Sosyal ilişkiler kurmakta güçlük çekmek

 

• Gerçek dünyada başarılamayan şeyleri sanal dünyada elde etmeye çalışmak

 

 

 

 

 

TEKNOLOJİYİ KÖTÜYE KULLANMA AŞAĞIDAKİ GELİŞİM DÜZEYLERİNİ OLUMSUZ ETKİLER:

 

 

 

1-FİZİKSEL GELİŞİM

 

 

 

          Uyku düzeni bozulabilir. Gençler daha fazla televizyon seyredebilmek, daha fazla internete girebilmek, daha fazla dijital oyun oynayabilmek ya da arkadaşlarıyla cep telefonları üzerinden daha fazla mesajlaşabilmek için daha az uyumaktadırlar. Uyku düzeni bozulduğunda ve ihtiyacı olan 6-8 saat uykuyu alamadığında kişinin;

 

Ø  Saldırganlığı ve dürtüsel davranışları artar

 

Ø  Dikkat eksikliği artar ve böylece öğrenme süreci olumsuz etkilenir.

 

Ø  Beslenme sorunları oluşabilir. Teknolojiye bağımlı yaşayan kişilerde zamandan

 

kazanmak için şekerli gıdalar (abur cubur vs.) ve fast food tüketimi çok fazladır. Bu

 

durum dengesiz ve sağlıksız beslenmeye ve kişinin aşırı kilo almasına neden olur.

 

Ayrıca şeker, vücutta bağımlılık oluşturan bir maddedir ve vücuda ihtiyaçtan fazla

 

enerji verir. Bu enerji atılmadığında dürtüselliği arttırır.Hareketsiz yaşam hem sağlık için, hem de zihinsel ve psikolojik açıdan zararlıdır. Var olan enerji sporla faydalı bir şekilde atılmazsa kişi sakin kalamayabilir, dikkatini

 

yoğunlaştıramayabilir.

 

 

 

 

 

 

 

2-PSİKOLOJİK GELİŞİM

 

 

 

           Psikolojik gelişimde bireyin kendini ilgileri, yetenekleri ve kabiliyetleri doğrultusunda tanıması, artılarının eksilerinin farkında olması, eksik yönlerini geliştirmesi ve kendisiyle barışık olması beklenir.

 

        Teknolojinin amaçsız ve sınırsız kullanımıyla birey kendine psikolojik gelişim için gerekli olan bu soruları soramayabilir, bu zamanı bulamayabilir ve bu ihtiyacı hissetmeyebilir. Bunlar olmadan da duygularını yönetebilmesi, iradesini güçlendirip kendine söz geçirebilmesi, bir hedefe odaklanıp peşinden gidebilmesi çok zor olur hatta hiç mümkün olmaz. Psikolojik gelişimde 5 önemli ihtiyaç vardır. Teknoloji bağımlılığı oluştuğunda

 

 psikolojik gelişim zarar görür ve bu 5 ihtiyaç sağlıklı bir şekilde giderilemez:

 

 

 

• İrade: İnsanın kendine söz geçirebilmesidir. Teknolojik aletler, kişinin iradesini yavaş yavaş ele geçirir.

 

 

 

• Kahraman(hüsn-ü misal): Örnek alınacak kişi ve karakterlerdir. İnternet ortamında ve oyunlardaki kahraman özellikli modeller, olumsuz özellikleri olan modellerdir. Sağlıklı kahraman rol modelleri, internet ortamında yok denecek kadar azdır.

 

 

 

• Rehber: Bireyin, bir yetişkin ile konuşabilmesi, ona kendini anlatabilmesi ve gerektiğinde ondan yardım alabilmesi önemlidir. Teknolojiye bağımlılık yalnız kalmayı ve bu ihtiyacı internet ortamında gidermeyi beraberinde getiriyor.

 

 

 

•Refik (Yol Arkadaşı):  Hedef arkadaşı demektir. Psikolojik gelişimde sağlıklı akran ilişkileri çok önemlidir. Sağlıklı bir akran ilişkisi ve hedefleri ortak akranlarla iletişim, psikolojik gelişimi olumlu etkileyecektir. Teknoloji bağımlılığında birey sağlıklı hedef arkadaşlarını internet ortamında bulamayabilir.

 

 

 

• Hedef: Kişinin kendisi, bugünü ve geleceği ile ilgili hedefleri olmalıdır. İnternet ortamında uzun zaman geçiren ve bağımlı hale gelen kişilerin gerçek hayatta hedef koymakta zorlandıkları gözlemlenmektedir.

 

 

 

3-SOSYAL GELİŞİM

 

 

 

       Bireyin yakın çevresiyle düzenli ve derinlikli, uzak çevresiyle de seviyeli ve mesafeli bir ilişki kurması, sağlıklı sosyal gelişim için önemli bir kriterdir.  Birey, hem yakın çevresiyle ilişkisinde ve iletişiminde, hem de uzak çevresiyle ilişkisinde ve iletişiminde duygularını, düşüncelerini ve ihtiyaçlarını kırmadan ve kırılmadan ifade edebilmelidir.

 

 

 

       Sağlıklı sosyal becerilere sahip olmak isteyen bir kişi toplumun içerisinde yer alarak, toplumun kültürünü, gelenek ve göreneklerini, toplumun kabullerini ve retlerini bilerek ilişkilerini şekillendirmelidir. Teknolojinin kötüye kullanımında sosyal gelişim için gerekli, düzenli ve derinlikli ilişki ihtiyacı giderilememektedir. Bu durum da sosyal gelişimi olumsuz etkilemektedir

 

 

 

4-ZİHİNSEL GELİŞİM

 

 

 

Zihinsel gelişimin sağlıklı olabilmesi için aşağıdaki tutum ve davranışlara ihtiyaç vardır:

 

• Bilgiyi sevmek

 

• Doğru ve faydalı bilgi kaynaklarına yönelmek

 

• Okumak, görmek, düşünmek

 

• Bilgi kanallarını doğru kullanmak

 

• Zihni temiz tutmak

 

 

 

Şayet teknoloji kullanımı, kişinin zihinsel kapasitesini boşa kullanacak şekilde gereksiz bilgiyle doldurmasına sebep oluyor ve bilgi o kapasitenin içerisinde kendine yer bulamıyorsa, yanlış ve zararlı bilgiler kişinin hayat kalitesini olumsuz etkiliyorsa veya zihin seyredilip unutulan eğlence görüntüleriyle dolmuş ve bilgi sevgisi kaybedilmiş ise teknolojinin kötüye kullanımı söz konusudur.

 

 

 

 

 

 

 

5-MANEVİ GELİŞİM

 

 

 

Teknoloji bağımlılığı bireyin manevi gelişimine de zarar verebilir. Gerçek hayattan uzaklaşmak ve sanal hayatı, hayatın merkezine koymak aşağıdaki ve benzeri zararları beraberinde getirebilir.

 

Çocuklarda özellikle;

 

• Teknoloji bağımlılığı, çocukların iç dünyasının ve hayal gücünün fakirleşmesine neden olabilmektedir. Bu durum, manevi gelişimin zarar görmesine ve çocukların büyüme süreçlerinin yavaşlamasına sebep olmaktadır.

 

• Tam olarak ne istediğini bilmeyen ama "ısrarla bir şeyler isteyen" çocukların maymun iştahları ölçüsüzce beslendiğinde, yaşamlarının ilerleyen yıllarında, ne istediğini bilmeyen tatminsiz yetişkinlere dönüşürler ve o yetişkinler, neler satın alsalar da içlerinde giderilemeyen bir boşluk hissiyle, yani manevi açlıkla yaşamlarını sürdürürler.

 

Ayrıca;

 

• Değerlerin zarar görmesi,

 

• Aile ilişkilerinin zarar görmesi,

 

• Yalnızlık duygusunun artması ve gerçek ilişkilere ihtiyaç duyulmaması gibi zararlar gözüküyorsa manevi gelişim zarar görüyor demektir ve bu durumda teknolojinin kötüye kullanımından bahsedilebilir.

 

 

 

B.SOSYAL MEDYA BAĞIMLILIĞI

 

 

 

Eğer sosyal medya;

 

• Canınız sıkılınca aklınıza gelen ilk seçenekse,

 

• Gerçek hayatınızın önüne geçiyorsa,

 

• Günlük hayatınızı ve sorumluluklarınızı aksatıyorsa,

 

• Takip ettiğiniz kişilerin gerçek yaşamları değil de paylaşımları sizin için daha önemli hale gelmişse,

 

• Gerçek arkadaşların yerini sanal arkadaşlar ve takipçiler alıyorsa,

 

• Aşırı zaman alıyor ve ulaşılamadığında huzursuzluk oluşturuyorsa,

 

• Sürekli bir şeyler paylaşma ihtiyacı duyuyorsanız, sosyal medya bağımlısı olduğunuzdan söz edilebilir.

 

 

 

C.OYUN BAĞIMLILIĞI

 

 

 

Oyun bağımlılığının belirtileri:

 

• Giderek oyun başında daha fazla zaman geçirmek

 

• Aile ya da arkadaşlarla birlikte vakit geçirmek yerine oyun oynamayı tercih etmek

 

• Oyunlarda alınan başarı ve ilerlemeleri gerçek hayattaki başarılardan daha çok önemsemek

 

• Aileden uzaklaşmak, oyun başında geçirilen süreyle ilgili tartışmalar yaşamak

 

• Bilgisayar başında olamayınca huzursuzluk ve sinirlilik

 

• Oyun başında geçirilen uzun zaman sonucu notların kötüleşmesi, devamsızlık sorunları, arkadaşlık ilişkilerinin bozulması, uykusuz kalma

 

 

 

Kurtulmak için öneriler:

 

• Yavaş yavaş ama kararlı olarak azaltın.

 

• Oyunun yerini doldurun, kullanımı azalttığınızda yeni faaliyetlere yönelin (Spor, hobi, vb.).

 

• Sanal ortamdaki başarı ve saygınlığı gerçek hayattakiyle karşılaştırın.

 

• Zararlarını, sizden aldıklarını düşünün. Örneğin akşam aile sohbetlerinden yoksun kalabilirsiniz, ders başarınız düşebilir.

 

• Gerekirse uzman yardımı alın.

 

 

 

D.CEP TELEFONU BAĞIMLILIĞI

 

 

 

Aşağıdaki cümlelerin en az 5'ine katılıyorsanız bir cep telefonu bağımlısı olduğunuzu

 

söyleyebilirsiniz:

 

1. Uyuduğumda cep telefonum ulaşabileceğim yerde durur.

 

2. Cep telefonumu her zaman yanımda taşırım.

 

3. Cep telefonumu sık sık kontrol ederim.

 

4. Cep telefonumu kullanmaktan günlük işlerime vakit ayıramıyorum.

 

5. Kendimi kötü hissettiğimde cep telefonumu kullanmak bana iyi gelir.

 

6. Başkalarıyla sohbette veya yemekte birlikteyken bile cep telefonumu sık sık kullanırım.

 

7. Cep telefonumu kullanmadığım zamanlarda kendimi kötü hissederim.

 

 

 

Cep Telefonu Bağımlılığıyla Baş Etmek İçin Ne Yapmalıyız?

 

 

 

• Sabah uyandığınızda kendinizi hazır hissetmeden (giyinmeden, kahvaltı etmeden vb.) cep telefonunuzu elinize almayın. Güne pozitif ve sağlıklı şeylerle başlayın ve öyle sürdürün

 

• Yatağınıza gitmeden en son 30 dakika önce telefonunuzu kontrol edin. Eğer mesajlarınız, cevapsız aramalarınız varsa dönüş yapmak için ertesi günü bekleyin. Uyku düzeninizi korumayı önceleyin.

 

• Cep telefonuyla yapmakta olduğunuz en önemsiz aktiviteyi azaltarak işe başlayın.

 

• Bir kişiyle yüz yüze iletişimdeyken cep telefonunuzu uzak bir yere koyma veya kapatma konusunda kendinizle anlaşın.

 

• Yemek yerken, arkadaşlarınızla gezerken, bir işle uğraşırken, cep telefonlarınızı kullanmayın.

 

 

 

TEKNOLOİJİ BAĞIMLILIĞININ  NE ZARARLARI VAR

 

 

 

Teknolojinin insan hayatına getirdiği sayısız faydalar var. Ancak kişinin teknoloji kullanımı üzerinde kontrolünün kaybolması ve teknolojiyi ölçüsüz ve sınırsız kullanması çok ciddi zararlara sebep olabilir. Örneğin teknoloji kullanım süresi arttıkça çocuk ve gençlerde düşünce süreçlerinin bozulduğu, kişiler arası duyarlılıkların azaldığı, genel sağlık  düzeyinin düştüğü ve obsesif, depresif, kaygılı, düşmanca, fobik, paranoid düşüncelerin arttığı gözlenmektedir.

 

 

 

Yoğun bir şekilde internet kullanan ve bilgisayar oyunları ile zamanını geçiren çocukların, sosyal gelişimlerinin önemli ölçüde gerilediği, özgüvenlerinin düşük, sosyal kaygı düzeylerinin ve saldırganlık davranışlarının ise yüksek olduğu tespit edilmiştir. Yapılan araştırmalar, internette fazla zaman geçiren çocuk ve gençlerin giderek yalnızlaştığını ve yüz yüze ilişki kurmakta güçlük yaşadıklarını ortaya çıkarmıştır.

 

 

 

Bilgisayar oyunları ise bağımlı kullanım olduğu takdirde zarar açısından internetten daha masum değildir.  Uzmanlar bilgisayar oyunlarının zihinsel fonksiyonlarda bozulmaya yol açtığını düşünmektedirler. Nitekim yapılan araştırmalarda, bilgisayar başında fazla zaman geçiren çocukların beyinlerindeki temporal dopaminerjik aktivitede artış olduğu ve bu çocukların hiperaktivite bozukluğu kriterlerini taşıdıkları belirlenmiştir.

 

 

 

TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI VE DİĞER PSİKOPATOLOJİLER

 

 

 

İnternet bağımlılığıyla ilgili yapılan araştırmalar bu hastalığın diğer psikolojik hastalıklar ile birlikte görülebileceğini ortaya koymaktadır. İnternet bağımlılarının % 50'sinde başka bir psikiyatrik bozukluk daha görülmektedir. İnternet bağımlılığı ile birlikte görülen en sık psikiyatrik bozukluklar şöyle sıralanabilir:

 

 

 

Ø  Anksiyete(kaygı) bozukluğu % 10

 

Ø  Psikotik bozukluk % 14

 

Ø  Depresyon veya distimik bozukluk % 25

 

Ø  Duygudurum bozukluğu % 33

 

Ø  Madde kullanımı % 38

 

 

 

Ayrıca dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu, sosyal fobi, hafif depresyon varlığında veya ailede bağımlılığa yatkınlık söz konusu olduğunda riskli internet kullanımı görülebilmektedir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞINDAN KURTULMAK İÇİN NE YAPMALI

 

 

 

Teknoloji bağımlısı olan ya da bundan şüphe duyan birey, kullanımda kontrolü eline alacak bazı uygulamalar geliştirmelidir.

 

Teknoloji kullanımını tam zıt saatlere kaydırmak: Teknolojinin günlük olarak kullanıldığı mekânlar ve zamanlar, bağımlılığa sebep olacak kadar uzun kullanıma müsait olduğu için bağımlılık oluşmuştur. Bu anlamda teknoloji kullanılan zamanları tam zıt saatlere kaydırmak ve mekânı değiştirmek ilk adım olarak faydalı olabilir. Mesela bir kişi en çok akşamları teknoloji kullanıyorsa sabah kullanmaya, odasında kullanıyorsa herkesin olduğu bir zamanda oturma odasında kullanmaya başlayabilir.

 

 

 

Dış durdurucular kullanmak:  Zaman düzenlemesinin ardından yeni zaman düzeninde de bağımlılık oluşmasına engel olmak için kullanımın hemen ardından yapılması zorunlu bir iş planlamak faydalı olabilir.

 

 

 

Teknoloji kullanımıyla ilgili hedefler belirlemek: Ucu açık bir kullanım, bağımlılığı her halükârda tetikleyecektir. Bu nedenle mutlaka kullanıma makul bir zaman sınırlaması getirmek şarttır. Bu zaman sınırlaması, başta sık ama kısa süreli aralar vermeyle başlar ve sonrasında günlük limit belirlenip buna uyulur.

 

 

 

Çok kullanılan belli işlevlerden uzak durmak: Teknolojinin en çok kullanılma sebebi olan belli işlevlerden uzak durmaya çalışmak önemli bir adımdır. Uzak durulamıyorsa sayı ve süre koymak işe yarayabilir. Mesela günde iki defa gireceğim ve yarım saat kalacağım gibi.

 

 

 

Hatırlatıcı kartlar kullanmak: Teknolojinin bağımlı şekilde kullanımının neler kaybettirdiğini ya da bağımlı kullanım olmasa neler kazanılacağını ifade eden hatırlatıcı kartların evin belli yerlerine asılması faydalı olabilir.

 

Kişisel defter oluşturmak: Teknoloji bağımlısı kişinin hep yapmak isteyip yapmaya vakit bulamadığını düşündüğü faaliyetleri teker teker yazıp sırayla yapmaya başlaması da uygulanabilecek bir yöntemdir.

 

 

 

Hedefler koymak : Teknolojiden uzak kalmayla alakalı düzenli olarak uyulacak hedefler koymak da kişiyi güçlendiren ve tedaviyi destekleyen yöntemlerden biridir.

 

 

 

Bağımlı olunan teknolojik cihazı ailece kullanmak: Evde birden fazla televizyon, bilgisayar vb. bağımlılık konusu olan cihaz varsa, bunları azaltıp tek bir cihazı ortak kullanım alanında evin diğer üyeleriyle paylaşarak kullanmak da çözüme yardımcı olacaktır.

 

 

 

Spor yapmak: Spor yapmak vücutta biriken enerjiyi sağlıklı bir yolla boşaltabilmek için en uygun faaliyetlerden

 

biridir. Düzenli sporun hayata girmesi bağımlılığın tedavi sürecini kolaylaştıracaktır.

 

 

 

Yardım istemek: Aile üyelerinden ve yakın arkadaşlardan sorunu saklamayıp yardım istemek hem sürekli destek

 

mekanizması bulabilme anlamında hem de tedavi sürecini devam ettirebilme anlamında kullanılması gereken önemli bir yöntemdir.

 

 

 

Düşünceleri kontrol etmek: Teknoloji bağımlılığına sebep olan ya da teknoloji bağımlılığını arttıran otomatik düşüncelerin incelenmesi ve bunların gerçek hayatta değerlendirilmesi de üzerinde durulması gereken bir yöntemdir.

 

 

 

Yeni sosyal becerilerin kazanılması:  Sosyal beceri eksikliği de teknoloji bağımlılığının sebebi ya da sonucu olarak ortaya çıkabilir. Bu noktada yeni sosyal becerilerin kazanılması teknoloji bağımlılığının tedavisinde oldukça faydalı

 

olabilir.

 

 

 

                               Kaynakça :https://tbm.org.tr/media/kitaplar/TBM_yetiskin_teknoloji_icerik_web.pdf

 

 

 

               Derleyen: Yakup OSMANOĞLU